این پژوهش به بررسی نظام توده- فضا در معماری بومی استان هرمزگان پرداخته و تلاش دارد الگوهای طراحی مسکن بومی را به‌عنوان راهکاری برای طراحی مسکن معاصر ارائه دهد. مسکن بومی به‌دلیل پاسخ‌گویی به نیازهای اقلیمی، فرهنگی و اجتماعی، الگویی پایدار و کارآمد در معماری است. در این راستا، نظام توده-فضا که بیانگر تعامل بین عناصر کالبدی (توده) و ویژگی‌های فضایی (عدم توده) است، به‌عنوان یک مفهوم کلیدی مورد مطالعه قرار گرفته است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و از نظر هدف، کاربردی است. داده‌های پژوهش از طریق مطالعات میدانی در سه شهر بندر کنگ، بندر خمیر و بندر لنگه جمع‌آوری شده است. در این پژوهش، تحلیل کمی و کیفی بر اساس شاخص‌های مرتبط با توده و فضا انجام شده و نمونه‌های منتخب معماری مسکونی این منطقه به‌طور دقیق بررسی شده‌اند. یافته‌ها نشان می‌دهند که معماری بومی استان هرمزگان از سه الگوی اصلی در نظام توده-فضا تبعیت می‌کند: الگوی چهارطرفه، سه‌طرفه و دوطرفه. الگوی چهارطرفه، رایج‌ترین نوع در شهر بندر کنگ، به دلیل احاطه حیاط مرکزی از چهار جهت، شرایط اقلیمی مانند تهویه و کنترل نور خورشید را بهینه‌سازی می‌کند. الگوی سه‌طرفه، که بیشتر در بندر خمیر و بندر کنگ مشاهده می‌شود، با باز بودن یک سمت از حیاط، امکان تهویه و دسترسی به فضای باز را افزایش می‌دهد. الگوی دوطرفه، که به خانه‌های کوچک‌تر در بندر خمیر محدود می‌شود، برای پاسخ به نیازهای فضایی و اقلیمی ساده‌تر طراحی شده است. نتایج نشان می‌دهد نسبت میان توده و فضا در خانه‌های بررسی‌شده، به‌طور میانگین 60 تا 70 درصد برای توده و 30 تا 40 درصد برای فضا است که این نسبت در تمام شهرهای مورد مطالعه نسبتاً پایدار بوده است. این پژوهش بر اهمیت نظام توده-فضا در ایجاد کیفیت فضایی و ارتقای هویت معماری بومی تأکید دارد و پیشنهاد می‌کند که مفاهیم استخراج‌شده از این نظام می‌توانند به‌عنوان الگویی مؤثر در طراحی مسکن معاصر با رویکرد پایدار به‌کار گرفته شوند.
Dabirinezhad N, Soltanzadeh H, Mahmoudy Zarandi M. Analysis of the Mass-Space System in the Native Architecture of Hormozgan Province. Golestan-e Honar 2025; 9 (2) :98-77 URL: http://golestanehonar.ir/article-1-500-fa.html
دبیری‌نژاد ناعمه، سلطان‌زاده حسین، محمودی زرندی مهناز. تحلیل نظام توده-فضا در معماری بومی استان هرمزگان. گلستان هنر. 1404; 9 (2) :98-77
