محمدحسن خان اعتمادالسلطنه مورخ پیشروی عصر ناصری است که در تألیفات متعدد خود، رویکردی نوین به تاریخ‌نگاری و توجهی خاص به تحقیق و تفحص در زمینۀ ابنیۀ باستانی و آثار تاریخی و هنری ایران داشته است. المآثر و الآثار که از متون مؤخر اوست، به مناسبت چهلمین سالگرد سلطنت ناصرالدین شاه در 1306ق منتشر شده و اعتمادالسلطنه در آن به شرح اخبار، رویدادهای اجتماعی و فرهنگی و احوال بزرگان طی این دوران پرداخته است. به زعم صاحب‌نظران، این کتاب از اصلی‌ترین منابع جهت شناخت ویژگی‌های تاریخی و اجتماعی و اطلاعات رجالی عصر ناصری است. پژوهش حاضر با راهبرد کیفی و به روش تفسیری ـ تاریخی به دنبال پاسخ به این پرسش است که شیوه‌های تاریخ‌نگاری هنر نزد اعتمادالسلطنه در این کتاب کدام‌اند. این پژوهش متن‌محور بوده و گردآوری اطلاعات به روش کتابخانه‌ای صورت گرفته است. به منظور بررسی شیوه‌های تاریخ‌نگاری هنر در المآثر و الآثار، مصادیق مستتر در متن ذیل سه دسته‌بندی مفاهیم و اصطلاحات، رویکرد به آثار، و روش‌شناسی مورد مطالعه قرار گرفته است. مفاهیم و اصطلاحات به‌کاررفته در کتاب در دو گروه بنیادی و تخصصی بررسی شده و در رویکرد به آثار، نحوۀ مواجهه با بنا، شیوۀ توصیف عمارات و ابنیه و نگاه اعتمادالسلطنه به اشیا تاریخی و آثار باستانی ارزیابی گردیده است. روش‌شناسی اعتمادالسلطنه نیز از دو وجه ایجابی و سلبی مرور شده است؛ وجه ایجابی در توجه به مشاغل هنری و غیر هنری، ذکر رویدادهای تاریخی مربوط به هنرها، استخراج اطلاعات مرتبط با تاریخ هنر از ابنیه و تزئینات معماری و مقایسۀ هنرمندان با یکدیگر نمود یافته و وجه سلبی مشتمل بر نکاتی است که اعتمادالسلطنه به آنها نپرداخته است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که اعتمادالسلطنه در المآثر و الآثار در مقایسه با تألیفات متقدمش، در ثبت و ضبط اطلاعات تاریخی ابنیه و آثار باستانی و هنری ایران حساسیت بیشتری داشته و با نگاهی دقیق‌تر به رویدادهای مرتبط با رشته‌های مختلف هنری، معرفی هنرمندان و رسالات و آثار آنها پرداخته است. همچنین، آشنایی او با باستان‌شناسی و سکه‌شناسی و آگاهی‌اش از اهمیت این معارف نوظهور، موجب شده تا از نگاهی تاریخ‌مند به اشیا باستانی و آثار تاریخی و هنری برخوردار باشد و به آنها به منزلۀ مدارک تاریخی معتبر استناد نماید.
