در معماری سنتی ایرانی، سراها به گونه‌ای ساخته می‌شدند که در همهٔ فصل‌ها رفاه و آسایش ساکنان در آنها فراهم شود. به این منظور بخش‌های ویژه‌ای را برای استراحت و رهایی از گرمای تابستان و بخش‌هایی را برای پناه بردن از سرمای زمستان در عمارت‌ها بنا می‌کردند. در متون فارسی گذشته، وصف بسیاری از این بناها آمده است. ازجمله منابع بسیار پربار و ارزشمند در این زمینه اشعار فارسی است. در تاریخ هزارسالهٔ شعر فارسی اشعار بسیاری در وصف قصرها و عمارت‌ها سروده شده است. در این اشعار بخش‌های عمارت به طور دقیق وصف شده‌اند که از جملهٔ این توصیفات بخش‌های تابستانی و زمستانی بناها هستند. در این پژوهش به روش بنیادی و کتابخانه‌ای تمام اشعار مربوط به عمارت‌ها و اجزای آنها از دیوان‌ها و تذکره‌ها در همهٔ دوره‌های شعر فارسی و برخی از شواهد در منابع تاریخی استخراج و تحلیل و بررسی شدند. دستاورد این پژوهش نشان می‌دهد که در خانه‌های سنتی ایرانی اجزای فصلی به‌ویژه اجزای تابستانی جایگاه مهمی داشته است و معماران ایرانی در ساخت این اجزا با نوآوری و هنرمندی شاهکارهایی را درخور تحسین و توصیف شاعران آفریده‌اند. در این پژوهش اطلاعات وسیعی از نام این بخش‌ها، کاربرد، شیوهٔ معماری، تزیینات و تاریخ احداث برخی از این بناها به‌دست آمد که می‌تواند در پژوهش‌های معماری راهگشا و در طراحی‌های نوین الهام بخش باشند.
Ahmadi Darani A, Amiri F. Seasonal Parts in Traditional Iranian House Architecture
Based on Persian Poems. Golestan-e Honar 2025; 9 (1) :22-5 URL: http://golestanehonar.ir/article-1-457-fa.html
احمدی دارانی علی‌اکبر، امیری فاطمه. فضاهای فصلی در معماری خانه‌های سنتی ایران
با استناد به اشعار فارسی. گلستان هنر. 1403; 9 (1) :22-5
