این مقاله در پی گونهشناسی چراغدانهای فلزی تولیدشده در ایران طی دوران اسلامی است. چراغدانهای تیموری و بعد از آن نمونههای نسبتاً مشابه دورۀ صفوی از شاخصترین طرح روشناییهای دورۀ متأخر اسلامیاند. با آنکه برخی از محققان معتقدند «مشعلها» یا چراغدانهای صفوی ریشه در طراحی فلزکاری هندی دارند و ابداع کاملاً جدیدی در فلزکاری ایرانی بهشمار میروند، در این پژوهش، سعی شده است نشان داده شود که فرمِ نوآورانۀ چراغدانهای این دوره را بهراحتی میتوان در ادامۀ فرم چراغدانهای تیموری نشاند و خوانشی منسجم و مستمر از فرایند توسعۀ طرح چراغدانهای دورۀ متأخر اسلامی در ایران به دست داد. بدین منظور، این مقاله بر آن است تا، ضمن مطالعۀ مهمترین تحولات و تغییرات ایجاد شده در شیوۀ طراحی فرم چراغدانهای دورۀ تیموری و صفوی، مسیری را که این وسیلهها طی نمودهاند شناسایی و ترسیم کرده و بارزترین گونههای چراغدانهای فلزی تولید شده در ایرانِ دورۀ اسلامی را مورد شناسایی قرار دهد. برای انجام این پژوهش از روش تحقیق توصیفی تحلیلی استفاده و درصد بسیار زیادی از اطلاعات مورد نیاز به روش کتابخانهای جمعآوری شده است. در این بررسی مهمترین طرحهای چراغدانهای دورۀ متأخر اسلامی در سه گروه شناسایی و دستهبندی شده است؛ 1) چراغدانهایی با مخزن کرویشکل؛ 2) چراغدانهایی با مخزن استوانهایشکل، همراه با پایههای مخروط مانند و ظرافتکاری شده؛ و 3) چراغدانهای ستونیشکل یا مشعلها.در انتهای این پژوهش آشکار شده است که طراحی چراغدانهای دورۀ متأخر اسلامی اغلب مبتنی بر یک مخزن کروی یا استوانهای شکل بوده است که ابتدا در دورۀ تیموری بر روی یک پایۀ تقریبا مخروطی شکل، و بعدها در دورۀ صفوی بر روی میلههای استوانهای پهن قرار میگرفتهاند.
