|
کارکردهای فرهنگی دینی بازنمایی بهشت برین در فرش- باغ ایرانی در عصر صفوی (با استفاده از قاعده این‌همانی در هنر)
|
مریم متفکر آزاد   ، رضا رفیعی راد |
|
|
|
چکیده: (155 مشاهده) |
فرش ایرانی و نقش‌‌مایه‌های آن، ارتباطی مستقیم با مفاهیم دینی داشته و همواره در بستر نماد و تمثیل مورد پژوهش قرار گرفته‌اند که عموماً به جنبه‌های رمزی، تزئین‌گرایانه و بازنماکنندۀ آن اشاره شده است. چنان‌که آن را در پیش از اسلام و پس از اسلام ارجاعی به فردوس (مشتق از پئیری-دئه زه) و توصیفات قرآنی باغ‌های سرسبز بهشت تفسیر کرده‌اند. اگرچه در طول تاریخ هنرهای صناعی، به‌عنوان هنرهایی مردمی و به‌ویژه درباری همواره با دیانت و سیاست مرتبط بوده‌اند، اما در زمینۀ فرش، این رابطه در عصر صفوی (خصوصاً در اوایل دوره)، به تعامل ویژه‌ای بدل شد که در دوران پیش از آن بی‌سابقه بود. سؤال این است که کارکرد ویژۀ فرش باغی در دوران صفوی چه بود؟ پژوهش حاضر از نوع کیفی بوده و با استفاده از روش توصیفی‌ـ تاریخی‌ـ تحلیلی و با بهره‌گیری از روش پانوفسکی، به توصیف، تحلیل و تفسیر فرش با مضامین دینی چون مفهوم باغ بهشت ازلی و عناصر موجود در آن پرداخته‌است. سپس بعد از اشاره به اسناد تاریخی این دوره و نیز سابقۀ بهشت‌سازی در تاریخ و مفاهیمی چون فعلیت بهشت، انطباق باغ‌های دنیایی با بهشت در قرآن و جایگاه دین در فرشهای این دوران بررسی شد. نتایج پژوهش حاضر نشان می‌دهد که مفهوم بهشت در فرشهای این دوران با اعتقاد دینی صفویان پیوند دارد؛ به‌ویژه به‌دلیل اهمیت دربار صفوی در رواج مذهب تشیع حضور شاه «جنت‌مکان» و «سایۀخدا»ی صفوی، که مکان را به بهشت مستحیل نموده، با فعلیت بهشت و امکانیت این استحاله در قرآن، انطباق داشته است. از این رو تمامی مؤلفههای مکانی و زمانی از جمله جامه‌های زربفت، حوری و غلمان و تخت‌های ساخته‌شده از جواهر و دیگر عناصر بهشتی، که نمود دینی داشتند، بدون حضور فرش فاقد عنصر اصلی باغ بود. بنابراین با توجه به نمونه‌های ارزشمند فرشهای صفوی که به نحو شگرفی، باغ بهشت را به تصویر می‌آورد، بر کف‌پوش تالار شاهی مفروش می‌شد تا هر آنکس که بر آن قدم می‌گذارد، در جوار شاه «جنت مکان» دستاورد دینی حکومت صفوی را به عینه ادراک نماید. به این صورت، فرش تحت این‌همانی تصویر با ابژه‌ی واقعی، نه در نقش تداعی‌گر و یا بازنمایی‌کننده، بلکه نازل‌کنندۀ بهشت عرش، به فرش بارگاه سلطان و واسطۀ اکنون‌زیستی در باغ بهشت به کار گرفته می‌شد.
|
|
| واژه‌های کلیدی: عصر صفوی، فرش ایرانی، باغ ایرانی، بهشت در قرآن، فعلیت بهشت |
|
|
متن کامل [PDF 1825 kb]
(147 دریافت)
|
|
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
تخصصي
|
|
|
|
|
|
|
| ارسال نظر درباره این مقاله |
|
|
|
